Żołna Merops apiaster to gatunek dość małego ptaka wielkości drozda należącego do rzędu kraskowe (Coraciiformes). Jeden z bardziej barwnych ptaków występujących w naszym kraju, którego trudno pomylić z innym gatunkiem u nas występującym. Żołna Merops apiaster jest jedynym przedstawicielem swojej rodziny, którego można spotkać w naszym kraju oraz jest lęgowy. Upierzenie tego gatunku jest dość egzotyczne jak na nasze krajowe gatunki ptaków. Dorosłe ptaki mają jaskrawożółte gardło, niebieski spód ciała, z wierzchu czerwonobrązowe z żółtymi barkami. Na policzku czarny pasek. Dziób dość długi czarny lekko zagięty. W ogonie dłuższe środkowe sterówki. W locie od spodu widoczny czarny pasek na końcach lotek.
Ptaki w locie poruszają się niezwykle sprawnie i przypominają jaskółkę (Svensson 2012). Występuje w krajobrazie rolniczym o urozmaiconej rzeźbie terenu, zwykle z pojedynczymi drzewami i krzewami. Preferuje mozaikę pól, łąk i ugorów w pobliżu zbiorników wodnych. Gatunek ten gniazduje w norach kopanych najczęściej w urwistych skarpach zwykle na kopalniach, ale mogą to być też nawet wysokie miedze śródpolne. Wykona norka zakończona jest komorą lęgową, a długość takiej norki może dochodzić nawet do 2m (Stachyra i Sępioł 2015). Poluje na owady chwytane w locie. Często przesiaduje na miejscach dobrze eksponowanych np. uschniętych czubkach drzew lub drutach. Mimo kolorowego ubarwienia, zwykle łatwiej ją wcześniej usłyszeć niż zobaczyć. Żołny przylatują do nas zwykle w drugiej połowie maja i zostają do września. Jest to gatunek bardziej południowy, który jednak wraz z ocieplaniem klimatu coraz częściej gniazduje w naszym kraju. Do niedawna jego liczebność była szacowana na 130-210p (Chodkiewicz i in. 2015). Gatunek ten jednak został w roku 2020 objęty Państwowym Monitoringiem Ptaków co dało nowe spojrzenie na jego liczebność w naszym kraju. W pierwszym roku badań liczebność ustalono na 1011 zajętych nor! (Wardecki i in. 2021). Zaś w 2021 było to już 1644 par (Monitoring żołny 2021). Niewątpliwie gatunek ten nadal zwiększa swoją liczebność. Na terenie Ziemi Łódzkiej jej liczebność była szacowana na 10 par (Janiszewski i in. 2016). Obecnie można przypuszczać, że nastąpił również duży wzrost tej populacji. Mimo, że nadal wyraźniej liczniejsza jest na południu naszego kraju jej lęgi coraz częściej też są stwierdzane i na północy Polski. Gatunek w tym roku również zawitał po raz pierwszy do Spalskiego Parku Krajobrazowego. Początkowo myślałem, że to tylko jakiś przelotny osobnik. Jednak na kolejnej kontroli zauważyłem norkę, której wygląd i wielkość wskazywała na to, że jest to nora lęgowa żołny. Później jednak ptaków tam nie obserwowałem a sama norka uległa zniszczeniu. Jednak okazało się, że ptaki ponownie zostały zaobserwowane, jednak nie do końca było wiadomo, gdzie mogą się one znajdować. Po uzyskaniu informacji od koordynatora krajowego zajmującego się tym gatunkiem oraz koordynatora regionalnej kartoteki ponownie został skontrolowany potencjalny teren. Tym razem ptaki zaobserwowano w liczbie 4 os. oraz 2 os. w otulinie Parku, zauważano też potencjalne 3 nory lęgowe, jednak ptaki do nich nie podlatywały. Na kolejnej kontroli jednak już udało się potwierdzić lęgi tych pięknych ptaków. W sumie mamy tu obecnie 2 pary na terenie Parku oraz kolejne 2 pary w otulinie oraz bliskim jej sąsiedztwie. Ptaki obecnie intensywnie karmią młode. Jeśli im się spodoba może wrócą tutaj również w przyszłym roku. Oczywiście jest to gatunek znajdujący się pod ścisłą ochroną w naszym kraju. Objęty jest również konwencją Berneńską, Bońską, a także umieszczony w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej UE. Ze względu na swoje ubarwienie często niestety bywa niepokojona w okresie lęgowych, dlatego zwykle lepiej nie podawać dokładnej lokalizacji tak rzadkich gatunków.
Literatura:
Chodkiewicz T., Kuczyński L., Sikora A., Chylarecki P., Neubauer G., Ławicki Ł., Stawarczyk T. 2015. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. Ornis Polonica 56: 149–189.
Janiszewski T., Podlaszczuk P., Wężyk M., Wojciechowski Z. 2016. Czerwona Księga Ptaków Ziemi Łódzkiej. Towarzystwo Przyrodników Ziemi Łódzkiej. Łódź.
Monitoring żołny 2021. https://monitoringptakow.gios.gov.pl/zolna.html (dostęp: 26.07.2022)
Stachyra P., Sępioł B. 2015. Żołna Merops apiaster. W: Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z., Chodkiewicz T. (red), Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny. Wydanie 2. GIOŚ, Warszawa, s. 525 – 529.
Svensson L., Mullarney K., Zetterstrom D. 2012. Przewodnik Collinsa. Ptaki. Najpełniejszy przewodnik do rozpoznawania ptaków Europy i obszaru śródziemnomorskiego. MULTICO, Warszawa.
Wardecki Ł., Chodkiewicz T., Beuch S., Smyk B., Sikora A., Neubauer G., Meissner W., Marchowski D., Wylegała P., Chylarecki P. 2021. Monitoring Ptaków Polski w latach 2018–2021. Biuletyn Monitoringu Przyrody 22: 1–80.
