Formy ochrony przyrody
Na obszarze Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich, będącego jedną z powierzchniowych form ochrony przyrody możemy wyróżnić: 3 rezerwaty przyrody, 2 użytki ekologiczne, 2 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, 2 obszary Natura 2000, 1 stanowisko dokumentacyjne oraz szereg pomników przyrody.
REZERWATY PRZYRODY
Najlepiej poznanymi fragmentami Parku są rezerwaty przyrody: Las Łagiewnicki, Struga Dobieszkowska i Parowy Janinowskie, obejmujące naturalne ekosystemy – obszary najmniej przekształcone przez człowieka – ostoje i siedliska przyrodnicze (grzybów, roślin i zwierząt) oraz składniki przyrody nieożywionej, które wyróżniają się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.Rezerwat Las Łagiewnicki utworzony w 1996 roku, na powierzchni 69,85 ha. Celem rezerwatu jest ochrona fragmentu lasu o wyróżniających się walorach przyrodniczych, z różnorodnymi fitocenozami grądu Tilio-Carpinetum (m.in. z udziałem jodły Abies alba), dąbrowy świetlistej Potentillo albae-Quercetum, dąbrowy kwaśnej Calamagrostio-Quercetum i in. Rezerwat, położony na terenie lasów komunalnych Łodzi zaledwie 5 km od centrum miasta, charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem geomorfologicznym, które warunkuje istnienie mozaiki różnorodnych siedlisk. Występują tu cenne gatunki chronione (m.in. wawrzynek wilczełyko Daphne mezerum, naparstnica zwyczajna Digitalis grandiflora, pełnik europejski Trollius europaeus, gnieźnik leśny Neottia nidus-avis i listera jajowata Listera ovata) oraz kilka gatunków o ważnym znaczeniu dla fitogeografii np. górski gatunek kokoryczka okółkowa Polygonatum verticillatum. Zwiedzanie rezerwatu może odbywać się wyłącznie wzdłuż wyznaczonych szlaków i ścieżki dydaktycznej urządzonej przez Leśnictwo Miejskie w Łodzi.
Rezerwat Struga Dobieszkowska utworzony w 1990, w celu ochrony walorów przyrodniczo-leśnych doliny małego dopływu Moszczenicy – zwanego Młynówką, na terenie uroczyska Dobieszków (Nadleśnictwo Grotniki). Rezerwat zajmujący powierzchnię 37,65 ha jest jedynym z nielicznych w regionie łódzkim obiektów chroniących lasy higrofilne typowe dla dna doliny rzeki, jej zboczy oraz bezpośredniego otoczenia licznych nisz źródliskowych. Szata roślinna tego obiektu jest dobrze zachowana i bogata; stwierdzono tu występowanie 10 zbiorowisk roślinnych. Bogata jest również flora (240 gatunków roślin naczyniowych). Na uwagę zasługuje liczna grupa drzew i krzewów (48 gatunków), zaś w faunie - m.in. obecność rzekotki drzewnej Hyla arborea oraz minoga strumieniowego Lampetra planeri.
Rezerwat Parowy Janinowskie, powołany w 2000 roku, obejmuje obszar lasu o powierzchni 41,66 ha w uroczysku Janinów (Nadleśnictwo Brzeziny). Celem ochrony jest zachowanie fragmentu lasu bukowo-dębowo-sosnowego z kompleksem interesujących form geomorfologicznych tj. poerozyjnych, suchych parowów, charakterystycznych dla strefy krawędziowej Wzniesień Łódzkich. Kompleks śródleśnych, głębokich, wieloramiennych parowów, o zróżnicowanej głębokości (do 8 m) oraz sumarycznej długości około 2,5 km, posiada wybitne walory krajobrazowe i przyrodniczo-leśne. W niezbyt bogatej florze na uwagę zasługuje obecność storczyka kruszczyka szerokolistnego Epipactis helleborine, lilii złotogłów Lilium martagoni paprotki zwyczajnej Polypodium vulgare.
ZESPOŁY PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWE
Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi mogą być fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne. Na terenie Parku utworzono dwie takie formy: ZPK Górna Mrożyca oraz ZPK Sucha Dolina w Moskulach zajmujące łącznie powierzchnię około 327 ha.Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Górna Mrożyca. Przedmiotem ochrony jest fragment dorzecza górnego odcinka Mrożycy między Tadzinem i Szymaniszkami. Chroniony obiekt, o powierzchni 105 ha, posiada wybitne walory krajobrazowe, na które składają się przede wszystkim: malownicza dolina meandrującej rzeki, liczne źródła, łąki i ziołorośla oraz lasy – od bagiennych olszyn Ribeso nigri-Alnetumna dnie doliny, łęgów Fraxino-Alnetum, grądów Tilio-Carpinetum,do świetlistych dąbrów Potentillo albae-Quercetumna wysokich pagórkach. Łącznie stwierdzono tu występowanie 8 zespołów leśnych i zaroślowych oraz kilku zbiorowisk zastępczych. Zespół charakteryzuje się bardzo urozmaiconą rzeźbą terenu. Różnica wysokości pomiędzy poziomem rzeki a wzgórzami oddalonymi 300–500 m od rzeki sięga nawet 45 m. Wśród roślin naczyniowych zespołu występują gatunki podlegające ścisłej ochronie: storczyk kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalisi rojownik pospolity Jovibarba sobolifera.
Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Sucha dolina w Moskulach to najmłodsza powierzchniową formą ochrony przyrody w Parku Krajobrazowym Wzniesień Łódzkich, utworzoną w 2010 r., o powierzchni około 162 ha. Jego granice rozciągają się wzdłuż okolic ulic: Strykowskiej, Okólnej i Moskule, a na północy – wzdłuż granicy Łodzi.Obszar ten, położony w bezpośrednim otoczeniu Lasu Łagiewnickiego, pełni ważną funkcję korytarza ekologicznego, umożliwiając głównie migrację zwierząt, jego istnienie jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania ekosystemów Lasu Łagiewnickiego. Sucha dolina w Moskulach jest jednym z ramion źródliskowego odcinka rzeki Młynówki (przepływy mają tu charakter okresowy), posiada wybitne walory krajobrazowe, a zlokalizowane na tym obszarze panoramy i punkty widokowe ukazują naturalny charakter rzeźby w strefie krawędziowej Wzniesień Łódzkich. Wśród zbiorowości roślinnych występują łąki świeże z bodziszkiem łąkowym i pasternakiem. Wśród roślinności leśnej dominuje grąd.
STANOWISKA DOKUMENTACYJNE
Stanowiska dokumentacyjne to forma ochrony przyrody, która służy zachowaniu wyodrębniających się na powierzchni ziemi miejsc występowania formacji geologicznych, ważnych pod względem naukowym i dydaktycznym.
Stanowisko dokumentacyjne w Niesułkowie to odsłonięcie pochodzenia antropogenicznego ukazujące strukturę osadów stokowych fragmentu doliny Mrożycy. Stanowisko to położone jest około 23 km na północny wschód od Łodzi, we wsi Niesułków Kolonia, na północno-wschodnim stoku doliny Mrożycy, w pobliżu ujścia do niej wyraźnego parowu. Ściana odkrywki, o długości prawie 50 m i wysokości dochodzącej do 6 m, podcina w tym miejscu wyższy poziom dolinny. Widoczny w ścianie odsłonięcia profil geologiczny przedstawia charakterystyczny układ osadów rytmicznie warstwowanych, będących najbardziej typowymi seriami wypełnień dolinnych obszaru podłódzkiego. Odsłonięcie ukazuje budowę geologiczną fragmentu stożka wypełniającego kopalną dolinę denudacyjną w strefie jej ujścia do doliny Mrożycy.
UŻYTKI EKOLOGICZNE
Jedną z najmniej znanych form ochrony przyrody, występującą na obszarze PKWŁ, jest użytek ekologiczny. Zgodnie z obowiązującą ustawą o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku, są to „zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej”. Wśród długiej listy przykładów przytoczyć można: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, starorzecza, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków grzybów, roślin i zwierząt, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania.Użytek ekologiczny Międzyrzecze Bzury i Łagiewniczanki utworzony w 2009 r. Zajmuje powierzchnię 32,42 ha i pokrywa się z projektowanym obszarem chronionego krajobrazu Korytarz Chełmy – Łagiewniki. Obejmuje on obszar występowania cennych wilgotnych łąk, szuwarów, ziołorośli, zarośli wierzbowych oraz łęgów przystrumykowych (w tym rzadkich na terenie Łodzi gatunków roślin). Dominują: wiązówka błotna, tojeść pospolita i krwawnica pospolita. Podstawowym typem zbiorowiska roślinnego są szuwary: trzcinowe w dolinie Łagiewniczanki oraz wielkoturzycowe (z turzycą zaostrzoną, dzióbkowatą i sporadycznie turzycą sztywną). Gdzieniegdzie odnaleźć można zbiorowisko potocznika wąskolistnego z rzadkim dla terenu Polski środkowej trędownikiem oskrzydlonym. Inwentaryzacja florystyczna pozwoliła na wyodrębnienie 200 gatunków roślin naczyniowych, większość stanowią gatunki typowe dla łąk wilgotnych: bodziszek błotny, knieć błotna, kuklik zwisły, ostrożeń warzywny i błotny, firletka poszarpana, komonica błotna, niezapominajka błotna czy sitowie leśne. Znajdują się tu także dwa gatunki chronionych krzewów – kruszyny pospolitej i kaliny koralowej.
Użytek ekologiczny Łąki na Modrzewiu, utworzony w 2008 r. obejmuje fragment niewielkiego dolinnego obniżenia będącego pierwotnym obszarem źródliskowym rzeki Łagiweniczanki. Ten podmokły obszar znajdujący się przy wschodnim skraju Lasu Łagiewnickiego zajmuje powierzchnię 2,93 ha. Odnaleźć tu można: intensywnie użytkowane świeże łąki, szuwary turzycowe oraz reliktowe łąki trzęślicowe, jak i ziołorośla – pojawiły się takie gatunki, jak olcha czarna czy brzoza brodawkowata. Stwierdzono, iż na tak niewielkim obszarze występuje około 80 gatunków roślin naczyniowych, w tym i rzadko spotykane na terenie miasta: prawnie chroniony boberek trójlistkowy, turzyca dzióbkowata i pęcherzykowata, czarcikęs łąkowy, rdest wężownik, ostrożeń błotny czy knieć błotna. Licznie występuje tu gatunek chronionego pająka tygrzyka paskowanego. W celu zachowania bioróżnorodności, w ostatnich latach stosowana jest czynna ochrona przyrody polegająca na koszeniu znacznych fragmentów łąk i szuwarów (przynajmniej raz na 2-3 lata) oraz usuwaniu skoszonej biomasy z terenu łąki.
SIEĆ NATURA 2000
Nową formą ochrony przyrody, która pojawiła się z chwilą wejścia Polski do Unii Europejskiej jest sieć Natura 2000. Jest to program ochrony najcenniejszych, rzadkich siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, który ma na celu zahamowanie wpływu negatywnych skutków rozwoju cywilizacyjnego na ekosystemy. Ta forma ochrony przyrody łączy w sobie cechy ochrony powierzchniowej i gatunkowej: chronione są tylko konkretne siedliska oraz związane z nimi gatunki roślin i zwierząt, dla których dany obszar Natura 2000 został powołany.
Na obszarze województwa łódzkiego wyszczególniono 42 takie obszarów (dane RDOŚ, stan na lipiec 2011r.). W przeważającej części są to obszary mające znaczenie dla UE (aż 37). Na obszarze Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich ustanowiono dwa obszary Natura 2000 (SOOS): PLH100034 Wola Cyrusowa oraz PLH100017 Buczyna Janinowska.
PLH100017 Buczyna Janinowska obejmuje kompleks leśny Janinów. 60% całości obszaru Natura 2000 zajmuje drzewostan bukowy zróżnicowany pod względem wieku. Najstarsze buki osiągające 190 lat uznane zostały za drzewostan nasienny buka. Warto zwrócić uwagę na występującego storczyka kruszczyka szerokolistnego, lilię złotogłów czy też dwa gatunki górskie: widłaka wrońca i kokoryczkę okółkową. Jest to także ważne miejsce występowania fauny: ptaków – dzięcioła czarnego, gęsiorki, lerki, muchołówki małej, ortolana, trzmielojada, zimorodka; ssaków – mopka, nocka dużego i płazów – traszki grzebieniastej.
PLH100034 Wola Cyrusowa obejmuje kompleks niewielkich naturalnych oczek umiejscowionych w krajobrazie rolniczym, otoczonych polami uprawnymi i pastwiskami. Zbiorniki te są doskonałym miejscem rozrodu, żerowania i hibernacji dla płazów, których na tym obszarze występuje aż 11 gatunków. Do najcenniejszych zaliczyć można kumaka nizinnego – jedyne stanowisko w całym PKWŁ; traszkę grzebieniastą (udokumentowano 10 stanowisko tego płaza na terenie PKWŁ) czy najrzadszą ropuchę paskówkę. Występują tam także płazy stwierdzone na całym terenie Parku: traszka zwyczajna, ropucha szara, ropucha zielona, grzebiuszka ziemna, rzekotka drzewna, żaba moczarowa, żaba trawna, żaba jeziorowa oraz żaba wodna. Teren ten również jest miejscem występowania innych przedstawicieli fauny: jaszczurki żyworodnej, jaszczurki zwinki, padalca, przepiórki, krogulca, kruka, jastrzębia, czajki, dzierzby gąsiorek, a także miejscem żerowania żurawi, bociana czarnego czy czapli siwej.
POMNIKI PRZYRODY
W rejestrze PKWŁ figurują obecnie 43 pomniki przyrody, w tym dwa pomniki zbiorowe (lipy w Niesułkowie oraz oraz aleja klonów srebrzystych w Łagiewnikach - 250 drzew). Do objęcia ochroną wytypowano kolejnych 40 okazów. Do najokazalszych drzew na terenie Parku należą m.in.: lipa drobnolistna Tilia cordataw Poćwiardówce o obwodzie 503 cm w, dąb szypułkowy Quercus robur w Byszewach o obwodzie 580 cm oraz w parku w Klęku o obwodzie 571 cm, wiąz szypułkowy Ulmus laevisna terenie parku podworskiego w Niesułkowie o obwodzie 402 cm, czereśnia Cerasus aviumw Niesułkowie o obwodzie 307 cm.
Ponadto planuje się objęcie ochroną, w różnych formach, kilkudziesięciu innych obiektów:
- rezerwat przyrody-Torfowisko Żabieniec– koło miejscowości Syberia, na wschodnim skraju Parku, niewielkie, unikatowe na tym terenie torfowisko, z cennymi zespołami roślinności bagiennej i torfowiskowej oraz oryginalną florą wysokotorfowiskową i wodną.
- 11 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, m.in.: Niesułków nad Mrożycą obejmujący zabytkowy kościół, a także pozostałość parku podworskiego z kolekcją pomnikowych lip; Iwaszkiewiczowskie Byszewy nad Moszczenicą - dla ochrony fragmentu bagiennych lasów olszowych w przyźródłowej strefie rzeki Moszczenicy, dolinę rzeki i łęgi nad nią, parku i dworu w Byszewach,
- 29 użytków ekologicznych, m.in.: Łęgi w dolinie Borchówki - środkowy odcinek doliny Borchówki z cennymi fitocenozami lasów łęgowych; Łąka Opadówka – śródleśna, wilgotna łąka na terenie Lasu Łagiewnickiego,
- 3 stanowiska dokumentacyjne, m.in.: Parowy Brzezińskie – obejmujące system rozgałęzionych suchych parowów, o łącznej długości ok. 1500m, na stoku doliny Mrożycy; Pagórek Janów - wzgórze o wysokości 252 m n.p.m., stożkokształtna forma geomorfologiczna, dokumentująca przeszłość geologiczną regionu.
