Pluszcz – dygający śpiewak i nurek
Czy ptak górski, jak sama nazwa wskazuje, występuje tylko w górach? Okazuje się, że nie zawsze. Czasami nie trzeba wybierać się w długą podróż na południe Polski, aby móc spotkać się z tamtejszymi ptasimi mieszkańcami. Niektóre gatunki wyjątkowo odwiedzają nas na obszarach znacznie kontrastujących z tymi, na których typowo występują. Ptaki te uwielbiają wartkie strumienie i potoki, które są nieodłączną częścią krajobrazów górskich. Ich obecność na terenach nizinnych świadczy, że także tutaj odnalazły odpowiadające im warunki środowiskowe jak np. spiętrzone rzeki nizinne. Wśród tych górskich przybyszy znajduje się pluszcz, który niedawno został zaobserwowany w Bolimowskim Parku Krajobrazowym.
Wygląd:
Pluszcz (Cinclus cinclus) jest gęsto upierzonym i średniej wielkości ptakiem (długość ciała17-20cm), o krępej sylwetce, krótkiej szyi i ogonie (częstokroć nieco zadartym) oraz mocnych nogach.
Ptak ten ma ciemnobrązowy wierzch z charakterystycznym białym śliniakiem (biały jest podbródek, gardło oraz pierś). Pluszcze zamieszkujące tereny Europy Północnej i Zachodniej, Francji oraz północno-wschodniej Hiszpanii mają brunatnoczarny spód. Natomiast osobniki z Wielkiej Brytanii oraz obszarów od Europy Centralnej aż po Włochy odznaczają się rdzawobrązowym spodem i brązowawym zabarwieniem głowy.
Młode pluszcza mają szare ubarwienie od góry, jasny spód przyozdobiony lekkimi, poprzecznymi prążkami i czarne obrzeżenia piór.
Dzięki tłuszczowi wydzielanemu przez gruczoł kuprowy, który dziobem jest rozprowadzany po piórach, nadając im tym samym intensywne natłuszczenie, upierzenie ptaka jest nieprzemakalne.
Występowanie i zachowanie:
Pluszcz jest ptakiem osiadłym (w górach przemieszcza się tylko lokalnie), poza obszarami Europy Północnej. Późną jesienią (październik-listopad) przylatuje z obszarów Skandynawii do północnej Polski aby przeczekać tu okres zimowy. W Polsce gniazduje w Sudetach i Karpatach.
Związany jest z czystymi i szybko płynącymi strumieniami i potokami górskimi o kamienistym podłożu i z wystającymi kamieniami (na których może usiąść). Nie jest to jednak ptak wyłącznie górski i można go spotkać także na obszarach nizinnych, gdzie znajdują się odpowiadające mu strumienie i rzeki (ze spiętrzeniami).
Kuliste gniazda z wejściem na boku budowane są ze zbieranych pod wodą mchów i traw, wnętrze wyścielone jest liśćmi oraz trawami. Gniazda znajdują się w niedostępnych zakamarkach np. w szczelinach skał, ścianie młyna, na nadwodnym głazie, pod mostem, między korzeniami drzew, za ścianą wodospadu.
Ptaka tego bardzo łatwo przeoczyć wśród zarośli, głazów i piany piętrzącej się wody. Jego obecność zdradzać mogą nagromadzone odchody na szczytach głazów wystających z wody.
Cechą charakterystyczną ptaka jest rytmiczne dyganie. Spłoszony pluszcz leci prosto, szybko i blisko wody, po czym wzlatuje nieco wyżej i krzycząc wraca na swoje terytorium. Potrafi dobrze nurkować (także z lotu) i biegać po dnie dzięki mocnym kościom i ostrym pazurkom, którymi chwyta się kamieni wyścielających dno oraz skrzydłom, których używa jako wioseł.
Pożywienie:
Pluszcz żywi się owadami i ich larwami, drobnymi skorupiakami, czasami także małymi rybkami. Pokarm pozyskuje nurkując i łowiąc go z den strumieni lub rzek (czasami przewraca kamienie leżące na dnie) bądź ze sterczących z wody głazów.
Głos:
Ostry, krótki, twardy i zgrzytliwy dźwięk „zrik!” bardzo często tłumiony przez szum strumienia, nad którym przelatuje. Śpiew pluszcza (zarówno samca jak i samicy) można usłyszeć nawet zimą.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 16 października 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt pluszcz jest objęty ochroną ścisłą.
Oprac. Marta Kupisz - stażystka w OT BPK
Literatura:
Hudec K., 1994, Przewodnik Ptaki, Warszawa
Jonsson L., 1998, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Warszawa
Lohmann M., rok 2005, Obserwujemy ptaki, Warszawa
Sťastný K., 1993, Ptaki śpiewające. Leksykon Przyrody, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa
Svensson L., 2012, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego. Przewodnik Collinsa, Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
